تاریخچه بیمه آتش‌سوزی
ذکر این نکته ضروری است که پوشش بیمه آتش‌سوزی برای اولین بار جهت حفظ و حراست اماکن تجاری و منازل‌مسکونی در اروپا به وجود آمد. بلافاصله بعد از آتش‌سوزی بزرگی که در سال ۱۶۶۶ در لندن از یک دکان نانوایی آغازشد و بزودی به ساختمانهای مجاور توسعه پیدا کرد و در نتیجه ۴۰۰ کوچه وخیابان شهر لندن به مساحت تقریبی۱۷۵ هکتار شامل حدود ۱۳۰۰۰ واحد مسکونی و تجاری از بین رفت، لزوم ارائه پوششهای بیمه‌ای آتش سوزی‌احساس شد.
این آتش سوزی چهار روزه که خسارات جبران‌ناپذیری به بار آورد باعث شد که سایر کشورهای اروپایی به فکر ارائه‌این پوشش‌ها بیفتند و به همین دلیل اولین پوششهای بیمه‌ای آتش سوزی توسط اتحادیه‌های صنفی پیش بینی شد.بعد از آتش سوزی سال ۱۶۶۶ میل ادی، چهار مؤسسه و شرکت در انگلستان اقدام به ارائه‌پوششهای آتش سوزی کردندکه عبارتند از :
- اولین مؤسسه تأسیس شده به نام اداره آتش‌سوزی بود که بعد از مدتی فعالیت نام خود را به فنیکس‌تغییر داد.
- مؤسسه دوم که از سوی شهرداری لندن برای ارائه پوشش بیمه آتش‌سوزی تأسیس شد کورپوریشن آف‌لندن نامیده می‌شد که نتوانست درجامعه موفقیتی به دست آورد و تعطیل شد.
- سومین مؤسسه‌ای که در سال ۱۶۸۳ به رقابت با اداره آتش‌سوزی لندن پرداخت به نام مؤسسه دوستان معروف شد. با نگاهی به بیمه‌نامه‌های این‌مؤسسه درمی‌یابیم که نرخ آتش‌سوزی برای منازلی که با چوب ساخته شده‌بود دو برابر بقیه تعیین می‌شد. آخرین این گونه مؤسسات که در لندن به ثبت رسید به صورت تعاونی اداره می‌شد و مقررات و اساسنامه خاص‌خود را داشت. این شرکت براساس ضوابط و مقررات اساسنامه خود، برای بیمه‌نامه‌های صادر شده اعضای خود،حق عضویتی دریافت می‌داشت. ترجمه به ثبت رسیده نام این شرکت عبارت است از مؤسسه دوستان برای‌بیمه‌کردن ساختمانها در مقابل آتش‌سوزی. این شرکت بعدها باتوجه به‌علامت تجاری خود که دودست بود به‌نام دست در دست شهرت یافت. بعد از انقلاب صنعتی اروپا و تأسیس واحدهای صنعتی و کارخانه‌های مختلف گسترش و پیچیدگی تولید باعث‌شد که بیمه آتش‌سوزی و شرایط بیمه‌نامه‌های صادر شده هم دچار تحول و پیچیدگی گردد و روند رشد و تکامل این‌رشته بیمه‌ای باتوجه به نیازهای ایجاد شده سرعت چشمگیری پیدا کند; زیراسرمایه‌گذارانی که در بخش صنایع به‌سرمایه‌گذاری پرداخته بودند به خطرات نهفته در راه این سرمایه‌گذاری واقف بودند و به همین‌دلیل نیاز به حفظسرمایه‌ها باعث شد تا بیمه آتش‌سوزی بسرعت رشد و توسعه پیدا نماید.
بیمه آتش‌سوزی
اصولا در صدور بیمه‌نامه آتش‌سوزی باید سه اصل حسن نیت، نفع بیمه‌ای و اصل جبران‌خسارت وجود داشته باشد تا بیمه‌نامه بر اصول صحیح و درستی استوار باشد، زیرا بیمه‌گذار موظف‌است کلیه سئوالات مندرج در فرم پیشنهاد بیمه آتش‌سوزی را براساس حسن نیت و با دقت پاسخ دهد.در عوض بیمه‌گرموظف است که در صورت بروز حریق و ایجاد خسارت، حداکثر خسارات مالی حادث‌شده را باتوجه به شرایط بیمه‌نامه، و مشروط بر این که از سرمایه بیمه‌ای تجاوزنکند در وجه بیمه‌گذاربپردازد. اولین مرحله رسیدگی به خسارت اعلام شده، توسط بیمه‌گر همان توجیه و رسیدگی به مسئله‌نفع بیمه‌ای‌بیمه‌گذار در مورد بیمه است.
در مورد خسارات ناشی از آتش‌سوزی، بسیاری از مردم به مفاهیم آتش، آتش‌سوزی و خسارات‌ناشی از آتش‌سوزی استناد می‌کنند، بدون این که از نقطه‌نظر قوانین بیمه‌ای از تعریف دقیق آتش‌سوزی ومفهوم واقعی آن اطلاع داشته باشند بنابراین‌درعرف‌بیمه، خسارات‌ناشی‌از آتش‌مفید (آتش‌بخاری،اجاقهای‌پخت و پز) تا زمانی که‌در مکان تعبیه شده قرار داشته باشد دارای پوشش بیمه‌ای نیست، لذا دربیمه‌نامه آتش‌سوزی آتش را چنین تعریف کرده‌اند در این بیمه‌نامه منظور ازآتش عبارت است از ترکیب‌هر ماده با اکسیژن به شرط آن که با شعله همراه باشد.
در بیمه‌نامه آتش‌سوزی، نه تنها خطرات مستقیم ناشی از آتش‌سوزی تحت پوشش قرار دارد، بلکه‌خسارات غیرمستقیم ناشی از نشت حرارت، دود، خاکستر، آب، مواد شیمیایی آتش‌نشانی و خراب‌شدن مورد بیمه هم دارای پوشش بیمه‌ای است. شرکتهای بیمه، بیمه‌نامه‌های آتش‌سوزی را به چندین‌صورت صادر می‌کنند که هریک از آنها به منظوری و با هدف ارائه خدمت مناسب خواست و میل‌بیمه‌گذاران طرح‌ریزی شده است تا بخشی از مشکلات آنها را حل کند. انواع شناخته شده این بیمه‌نامه‌در ایران عبارتند از :
بیمه‌نامه آتش‌سوزی با سرمایه ثابت
با این نوع پوشش بیمه‌ای، بیمه‌گر خسارات ناشی از آتش‌سوزی به اموال مورد بیمه را تا حداکثرسرمایه مندرج در بیمه‌نامه و به میزان زیان وارد شده جبران می‌کند. اصولا خسارات پرداختنی‌نمی‌توانداز مابه‌التفاوت ارزش هریک‌از اقلام‌بیمه‌شده بلافاصله‌قبل و بعداز بروز خسارت و یا در صورت‌وقوع حادثه منجر به خسارت کلی، از مبلغ بیمه شده هریک از اقلام خسارت دیده بیشتر باشد. بیمه‌گذاردر زمان اخذ پوشش بیمه‌ای باید دقت کند که اموال خود را به قیمت واقعی آن بیمه کند، در غیر این‌صورت براساس ماده ۱۰ قانون بیمه در صورتی که مالی به کمتر از ارزش واقعی خود بیمه شده باشد،بیمه‌گرفقط به‌تناسب مبلغی‌که بیمه‌کرده به‌قیمت‌واقعی مال‌مسئول جبران‌خسارت بیمه‌گذار خواهد بود.
بیمه‌نامه عمومی یا اظهارنامه‌ای
همانطور که قبلا ذکر شد، معمولا شرکتهای بیمه، در زمان صدور بیمه‌نامه‌های آتش‌سوزی، سرمایه‌معینی را برای ماشین‌آلات و یا مواد اولیه و یا در جریان ساخت به عنوان حداکثر سرمایه برای پرداخت‌خسارت در بیمه‌نامه قید می‌کنند. این حداکثر سرمایه معمولا از طرف بیمه‌گذار تعیین می‌شود. امروزه‌باتوجه به پیچیدگی واحدهای تولیدی، صنعتی و حجم مبادلات و کالایی که هر روز به انبارها وارد و یا ازآن خارج می‌شود و درنظر گرفتن تورم و افزایش قیمتها در مدت کوتاه باعث شده که صاحبان صنعت وتولید کنندگان پوشش بیمه‌ای مورد نیاز خود را به نحوی دریافت کنند که در صورت بروز حادثه حریق،سرمایه‌های تحت پوشش بیمه‌ای به ارزش روز بوده و در زمان وجود نوسانات شدید در قیمت و یا درمیزان موجودی، نیاز به افزایش و یا کاهش آن از طریق صدورالحاقیه نباشد.
از ویژگیهای خوب این نوع پوشش بیمه‌ای آن است که در بیمه‌نامه‌های اظهارنامه‌ای، سقف‌حداکثری برای تعهد بیمه‌گر در مورد جبران خسارت معین می‌شود و بیمه‌گذار هم براساس شرایطبیمه‌نامه و مدت تعیین شده در آن برای اعلام موجودی خود در طول مدت اعتبار بیمه‌نامه اقدامات لازم‌را انجام می‌دهد. براساس توافق انجام شده، اعلام میزان موجودی می‌تواند ماهانه، سه ماهه و یا کمتر وبیشتر باشد، اما باید اضافه کرد، که هرچه فاصله مدت اعلام موجودی کمتر باشد، در زمان بروز خسارت‌رقم واقعی‌تر و صحیح‌تر محاسبه خواهد شد، اما در صورتی که بیمه‌گذار براساس شرایط قرارداد عمل‌نکرده، موجودی خود را بموقع اعلام نکند، در صورت بروز خسارت، حداکثر مبلغ بیمه شده مأخذ ومبنای محاسبه خسارت قرار خواهد گرفت و بیمه‌گر ضمن انجام حسابرسی دفترها، اسناد و مدارک‌معتبر بیمه‌گذار، نسبت به تعیین موجودی و تسویه خسارت اقدام خواهد کرد. محاسبه حق بیمه این‌گونه بیمه‌نامه‌ها به صورت موقت است و به مأخذ حداکثر سقف مندرج در بیمه‌نامه دریافت می‌شود.اما ممکن است اظهارنامه‌های ارسالی از سوی بیمه‌گذار کمتر از سقف سرمایه بیمه‌نامه باشد که در این‌صورت بیمه‌گر و بیمه‌گذار توافق می‌کنند که ۷۵% حق بیمه سقف قرارداد پرداخت شود و حق بیمه‌قطعی پس از پایان دوره بیمه‌نامه و بررسی اظهارنامه‌های ارسالی محاسبه گردد. اما به هر حال حق بیمه‌قطعی در هیچ زمان کمتراز ۵۰% حق بیمه اصلی بیمه‌نامه نخواهد بود.
به هر حال در زمان صدور بیمه‌نامه‌های اظهارنامه‌ای باید دقت کرد که اظهارنامه‌های ارسالی بدقت‌مورد رسیدگی قرار گیرد و ارسال آنها هم بموقع صورت پذیرفته و مبلغ اظهارنامه نیز از حداکثر سقف‌بیمه‌نامه بیشتر نباشد، زیرا حداکثر تعهد بیمه‌گر همان سقف بیمه‌نامه است و چنانچه بیمه‌گذار موجودی‌بیشتری در انبار دارد حتماًً باید طی الحاقیه‌ای سقف بیمه‌نامه را افزایش دهد.
بیمه‌نامه آتش‌سوزی با شرایط جایگزینی و بازسازی
کاربرد این نوع بیمه‌نامه در زمانی توصیه می‌شود که ارزش واحدهای صنعتی و تجاری و یا صنفی به‌دلیل اعمال ضریب استهلاک یا مستهلک شده و یا به ۵۰% و یا بیشتر کاهش یافته‌است درصورتی‌که‌جایگزینی و یا بازسازی‌همین‌واحدهای مستهلک‌شده به‌دلیل شرایط خاص اقتصادی جامعه به چندین‌برابر افزایش یافته است. درصورت وجود چنین شرایطی، بیمه‌گر توافق می‌کند که بیمه‌گذار کلیه‌تأسیسات و دارایی‌های خودرا مجدداًً و به ارزش روز ارزیابی کند و آنها را با قیمتهای جدید تحت‌پوشش درآورد. دراین‌حالت چنانچه اموال موردبیمه به‌علت‌بروز یکی‌ازخطرات مشمول‌بیمه تلف‌شده‌و یا خسارت‌ببیند، بیمه‌گر نسبت‌به تعمیر و بازسازی ساختمان آسیب‌دیده و چنانچه ماشین‌آلات واحدصنعتی باشد، نسبت به جایگزینی‌آن اقدام‌لازم را انجام خواهدداد. یکی از جنبه‌های مهم و حیاتی‌بیمه‌نامه که نمونه بارز ارائه خدمات قابل قبول شرکت بیمه است، در انجام عمل بازسازی و جایگزینی‌در اسرع وقت و در واقع در مدت زمان متعارف و قابل قبول است.
خسارت و هزینه‌های قابل تأمین
بیمه مرکزی ایران در راستای اهداف خود برای تنظیم و تعمیم و هدایت امر بیمه در ایران و حمایت‌بیمه‌گذاران و بیمه شدگان شرایط جدید بیمه‌نامه‌های آتش‌سوزی را در تاریخ۲۷/۸/۶۶ به تصویب‌شورای عالی بیمه رسانید و شرکتهای بیمه موظف شدند که شرایط جدید را از سال ۱۳۶۷ به اجرادرآورند. ۳ سال بعد از این تاریخ، تعرفه بیمه آتش‌سوزی و خطرات اضافی (تبعی) مشتمل بر ۱۶ ماده و۷ تبصره در تاریخ ۴/۶/۱۳۷۰ به تصویب شورای عالی بیمه رسید و براساس آن خطرات آتش‌سوزی به۹ طبقه تقسیم گردید که حداقل نرخ طبقه یک ۰/۳ در هزار وطبقه نه ۴/۲ در هزار تعیین شد.
براساس شرایط جدید، خسارت و هزینه‌های قابل تأمین آن به شرح زیر مشخص شده است.
۱- خسارتهای مستقیم ناشی از آتش، صاعقه و انفجار دارای پوشش بیمه‌ای است.
۲- خسارت و هزینه‌هایی که به منظور جلوگیری از توسعه خسارت از طرف بیمه‌گذار انجام‌می‌شود تحت پوشش بیمه‌ای است.
۳- هزینه‌های ناشی از نقل مکان ضروری مورد بیمه و یا خسارات ناشی از این گونه عملیات که به‌منظور نجات کالای مورد بیمه صورت پذیرفته باشد.
۴-در صورت موافقت بیمه‌گر و پرداخت حق بیمه اضافی مربوط، می‌توان خطرات اضافی(تبعی) دیگری از قبیل زلزله، طوفان، سیل، سقوط هواپیما، ضایعات آب و برف و شکست شیشه راتحت پوشش قرارداد. این خطرات اضافی معمولا به صورت یک الحاقیه جداگانه و ضمیمه بیمه‌نامه‌اصلی تحت پوشش بیمه‌ای قرار می‌گیرد.
در صورت بروز خسارت در محل و مکان مورد بیمه، خسارات قابل پرداخت در هر مورد نمی‌تواندبیشتر از مابه‌التفاوت ارزش هریک از اقلام بیمه شده بلافاصله قبل و بعد از وقوع خسارت و یا در صورت‌خسارت کلی بیشتراز مبلغ بیمه شده هریک از اقلام
خسارت و هزینه‌های غیرقابل تأمین
بیمه‌نامه آتش‌سوزی مانند سایر بیمه‌نامه‌ها دارای استثنائاتی است که چنانچه منشأ و مبدأ خطر یکی‌از این استثنائات باشد بیمه‌گر تعهدی در جبران خسارت ندارد. بعضی از این خطرات که به عنوان‌استثنائات ذکر شده‌اند با توافق بین بیمه‌گر و بیمه‌گذار و پرداخت حق بیمه اضافی مربوطه می‌تواندتحت پوشش بیمه‌ای قرار گیرد. خطرات استثناء شده عبارتند از:
- خسارات ناشی از جنگ، جنگ داخلی، شورش، آشوب، بلوا، قیام، انقلاب، کودتا، اغتشاشات داخلی و یا اقدامات احتیاطی و انتظامی.
- خسارات ناشی از زلزله، ریزش زمین، سیل، آتشفشان، طغیان رودخانه، حریق تحت‌الارضی وبلایای آسمانی (خطرات فاجعه یا خطرات طبیعی).
- خسارات ناشی از انفجار مواد منفجره (دینامیت، تی ان تی و باروت)
- خسارات ناشی از انفجار اتمی، اشعه رادیواکتیویته و یون‌زا
- خسارات وارد به مسکوکات، پول، اوراق بهادار، فلزات قیمتی، جواهرات و سنگهای گرانبها.
- خسارات وارد به اسناد، نسخ خطی و هزینه بازسازی، جمع‌آوری مجدد اطلاعات و یا تنظیم دفاتربازرگانی